Intellectual Life in the Ḥijāz before Wahhabism Ibrāhīm al-Kūrānī’s (d. 1101/1690) Theology of Sufism aslı kitabın değerlendirmesi.

Bu makale, Sözde-Aristoteles’in Risâletü’t-Tüffâha veya Kitâbü’t-Tüffâha’sını (Lat. Liber de Pomo) tarihçesi, muh- temel yazarı ve yazmaları itibarıyla incelemekte, içeriği hakkında genel bir bakış sunmakta ve daha önce tahkikli neşri yapılmamış olan Arapça tam versiyonunun tahkikli neşrini içermektedir. Tahkikte, risalenin orijinal Arapça versiyonuna en yakın yazma nüshası esas alınmış ve ikinci bir tam nüsha ile karşılaştırma yapılmıştır. Makalede Risâletü’t-Tüffâha’nın ilk olarak Kindî-çevresinde Arapça telif edildiği, ardından Bâtınî-İsmâilî ve Hermetik gelenek- lerde alımlandığı ve hikemiyât literatüründe ve tabakat eserlerinde dolaşıma girdiği öne sürülmektedir. (...) Bununla birlikte, bilimsellik vurguları ve risalenin sözde bir eser olduğuna dair farkındalıkları sebebiyle Meşşâî filozoflara göre Risâletü’t-Tüffâha makbul bir risale değildir. Ayrıca, İbrânî-Latin geleneğinin risaleye ilgisi felsefenin Yahudi ve Hıristiyan toplumlarında kabul görmesini kolaylaştıracak şekilde Aristoteles’in tüm eserlerini alımlamaya yönelik geniş çaplı gayretlerinin bir parçası olduğu için dikkate değerdir. Sonuç olarak, Sözde-Aristoteles’in Risâletü’t-Tüf- fâha’sı felsefeyle dinin uzlaştırılmasını kolaylaştıran dinî-felsefî bir eser olup İslâm, Yahudi ve Hıristiyan çevrelerde özellikle bu nedenden dolayı dolaşıma girmiştir. (shrink)

İrade ve Özgürlük Eylem ve Değer: Mukaddimât-ı Erbaa Tartışmaları Kavram-Problem-Argüman-Yaklaşım Haritası adlı kitabın değerlendirmesi.

Haydar el-Herevî Horasan’dan Osmanlı topraklarına gelen önemli âlimlerdendir. Teftâzânî’nin şeçkin bir talebesi olan bu âlim I. Mehmed’ten büyük saygı görerek onun tarafından himaye edilmiştir. Herevî, Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı üzerine yazdığı şerhi büyük övgü ifadeleriyle I. Mehmed’e ithaf etmiş, ithafın yer aldığı mukaddimede hayat hikayesiyle ilgili önemli ayrıntılar vermiştir. Osmanlı topraklarında geçirdiği uzun yıllar sonra Timur’un oğlu Şahruh ile irtibat kuran Herevî, el-Keşşâf şerhi mukaddimesini tekrardan kaleme alarak aynı eseri bu sefer Şahruh’a ithaf etmiştir. Herevî’nin bu yeni patronaj ilişkisi mukaddimenin ikinci versiyonundan (...) öğrenilmektedir. İkinci versiyonda sadece ithaf kısmı değiştirilmemiş, yeni haminin kimliğiyle irtibatlı olarak muhteva da yeni- den kurgulanmıştır. İlk versiyonda bulunmayan önemli biyografik ayrıntılar ikinci versiyonda yer almaktadır. Mukaddimenin iki versiyonu Herevî biyografisinin neredeyse yegâne kaynağıdır. Bu makalede mukaddimenin ikinci versiyonu ilk defa gün yüzüne çıkarılmış ve her iki versiyonda verilen bilgiler bir araya getirilerek Herevî’nin biyografisi inşa edilmiştir. İki versiyonda herhangi bir tarih verilmemiş, sadece bazı şehirlerdeki ikamet süreleri belirtilmiştir. Biyografi inşa edilirken anlatıda oluşan boşluklar tarihi olaylardan hareketle doldurulmuş ve tarihlendirme yapılmıştır. Bahsedilen olaylar, yapılan nitelemeler ve verilen ikamet süreleri itibara alınarak Herevî’nin hayatının yaklaşık kırk yıllık bölümü tam olarak tarihlendirilmiş, Serahs’tan başlayarak sırasıyla Şîraz, Tebriz, Şirvan, Bursa, Edirne ve tekrar Horasan’a uzanan yıllara dair bütünlüklü bir tablo ortaya konulmuştur. Bu hayat hikayesi ulema-sultan ilişkileri, siyasî gelişmelerin ilim hayatına yansımaları ve hayatını ilim yolculuklarında geçiren bir âlimin zihin dünyası hakkında eşsiz bilgiler sunmaktadır. (shrink)

Bu makale, Osmanlı siyaset düşünce geleneğinde fazilet temelli kendine has ılımlı bir siyasî realizmin var olduğunu savunmaktadır. Günümüz siyasî realizm literatürü ve Osmanlı fazilet ahlâkına dayalı karşılaş- tırmalı metotla, siyasetin mahiyeti ve insanın doğasına dair realist unsurları teşhis etmeden Osmanlı siyaset düşüncesinde ahlâkî argümanların siyaseti, devlet fikrini ve kurumları nasıl inşa ettiğini anlayamayacağı- mızı iddia ediyorum. Osmanlı fazilet ahlâkı geleneğinde ahlâkın her şeyi kapsadığına dair kanının aksine siyasetin mahiyeti itibariyle tekil, değişken, ahlâktan bir ölçüde bağımsız bir gerçeklik olarak anlaşıldığını gösteriyorum. (...) Bununla bağlantılı olarak Osmanlı siyaset düşünce geleneğinde fazilet ahlâkından gelen in- sanın acziyeti anlayışının, siyasî aktörleri ve eylemleri değerlendirmede onu realist yapan unsur olduğunu ifade ediyorum. Son olarak ahlâkın kapsamı ve siyasetin mahiyetini (gerek birbirleriyle olan ilişkileri açı- sından gerekse de birbirlerinden bağımsız olarak varlıklarını) açıklamada tümeller probleminin nasıl bir rol oynadığına işaret ediyorum. Tümeller probleminin siyaset ve ahlâk arasındaki karmaşık ilişkiye dair getirdiği analitik ayrımları ılımlı siyasî realizmin kaynağı olarak sunuyorum. (shrink)

Adudüddîn el-Îcî’nin (ö. 756/1355) er-Risâletü’l-vaz‘iyye adlı eserinin esas konusunu oluşturan müphem lafızlar meselesi müteahhir dönem İslâm düşüncesinin iki büyük ismi olan Sa‘duddîn et-Teftâzânî (ö. 792/1390) ile Sey- yid Şerîf el-Cürcânî (ö. 816/1413) arasında mantık ve dil felsefesi açısından ciddi bir ihtilaf konusuna dönüşmüştür. Tartışmanın izleri geç dönem Osmanlı filozoflarından İsmail Gelenbevî (ö. 1205/1791) ve şârihlerine kadar takip edilebilmektedir. Bu makalede ben; söz konusu tartışmayı, çağdaş dil felsefesindeki bağlam duyarlı terimler prob- lemine atıfla ele alıyorum. Yazı boyunca hem Îcî’nin risalesini izleyen (...) literatürü kullanarak konunun dil felsefesi geleneğindeki seyrini hem de mantık eserlerine müracaatla Teftâzânî’nin bu tartışmayı nasıl bir mantık meselesine dönüştürdüğünü inceliyorum. Böylece Teftâzânî’den Gelenbevî’ye kadar bazı filozofların, bağlam duyarlı terimlerin mantıksallaşmasına yönelik katkı veya eleştirilerini göstermeyi amaçlıyorum. (shrink)

The Eudaimonist Ethics of al-Fārābī and Avicenna adlı kitabın değerlendirmesi.

Heidegger, şeylere bağlanmamaya izin veren meditatif düşünme ile onlarla araçsal ve çıkarcı bir ilişki kuran hesaplayıcı düşünme arasında bir ayrım yapar. Ona göre yeter neden ilkesi, mevcut şeylere hükmetmenin temel yoludur. O, metafiziğin varlık-mahiyet ayrımını da hazır varlık fikrine hizmet eden bu nedensellik paradigmasına indirger; zira Hristiyanlık’ın yaratma kuramı bu ayrımı Yunan felsefesinden uzaklaştıramamıştır. İbn Sînâ ise, İslâm’ın yoktan yaratma kuramını sahiplenerek, yaratılmış dünyanın özüne ontolojik bir fakirlik yerleştirir, zira her şey varlığını kendinde zorunlu varlığa borçludur. Kendinden başkasıyla zorunlu varlık, (...) var edildikten sonra bile kendinde mümkün olma halini korur. Böylece, nedenin bilgisi, bir şey üzerinde hakimiyet kurmak yerine, onun varlığının bizatihi zorunlu varlığa bağımlı olduğunu anlayıp, ona kayıtsız ve ilgisiz kalmayı sağlar. Heidegger’in tersine, nedensel bilgi bir ontolojik yoksulluğun bilgisine dönüşür. Üstelik Heidegger’in meditatif düşünme için referans olarak sunduğu Meister Eckhart, varlık-mahiyet ayrımının sağladığı ontolojik yoksulluk fikrini İbn Sînâ sayesinde geliştirmiştir. İbn Sînâ’nın Heidegger’e yapabileceği bu itirazı ele almakla birlikte, amacımız, nedensellik ilkesinin ve genel olarak aklın etik ve çıkarsız bir şekilde kullanımının imkânını incelemektir. (shrink)