Such questions that may it be essential, necessary, recommended, or free to believe in some matters will be addressed in the article. It is concluded that such an approach is possible for Māturīdis and Ash'arīs. In the study, it was thought that the following two problems should be solved first. The first problem is how can a definitive confirmation be made with speculative information (zannī). Second, if it is a contradiction that the ulema of the relevant school construct the subject (...) of belief with an āḥād report (khabar) even though they explain the true report as mutawātir in the works of Kalām? In the article, three different solutions are proposed for the first problem, and the second problem is tried to be solved with the proposition that tawātur is compulsory for the universal or essential subjects of theology. Then, by giving two examples for each decree (hukm), it was tried to determine what this idea means in practice. It has been determined that the main controversial issues between the Ahl al-sunnah and the Mu'tazila arise in the category of wājib to be believed. It has been determined that the scholars of the aforementioned sects fall into dispute among themselves in matters presented as sunnah to be believed. As a result, in terms of the principles set forth by the Ahl al-Sunnah, it has been deemed possible to implement ʾafʿālu al-mukallafīn (deeds of those obligated) to theological issues. (shrink)

Sûfîlik ve şiîlik günümüzde birbirlerinden ayrı iki düşünce sisteminin adı olsa da, Şîa’nın imam gördüğü şahsiyetlerle, sûfîlerin velî gördüğü bazı zâtların ortak olması, iki ekolün imâmete/velâyete benzer bir yaklaşım içerisinde bulunmalarını mümkün kılmaktadır. Bu doğrultuda sûfî ve şiîlerin bilgi açısından insanları sınıflandırma şekilleri incelendiğinde birbirlerine yakın görüşler ürettikleri ortaya çıkmaktadır. Her iki ekolün insan sınıflandırmasında avam, havas ve havasü’l-havas diyebileceğimiz üçlü sınıflandırma göze çarpmaktadır. Bu sınıflandırmanın epistemolojik açıda yapıldığı görülmektedir. Bu bağlamda bilgiye ulaşabilme noktasında havasü’l-havasın duyu ötesi bilgiye ulaşabilirliği benimsenirken, (...) diğer insanların standart bilgi kaynaklarının dışına çıkamayacağı kabul edilir. Havasü’l-havas teriminin sûfî düşüncede peygamberler ve velîleri, şiî düşüncede ise peygamberler ve imamları içine alması, bu iki düşünce sisteminin birbirlerine olan etkisi olarak düşünülebilir. (shrink)

The intra-school controversies in Hanafī school are remarkable. These controversies pose a risk for legal safety and stability and creates difficulties for muqallīd Hanafī judges and muftīs. In the historical process, different types of literature such as mukhtaṣar and fatwa (legal opinion) books, and applications such as aṣṣaḥ-ı aqvāl and maʻrūdhāt, emerged to solve this problem. One of the last example of these applications is the codification movement. The subject of this study is the relationship between the Majalla al-Aḥkām al-ʿAdliyyah, (...) which is the first product of codification based on fiqh (Islamic jurisprudence), and the intra-school preference. In order to describe this relationship, it is briefly emphasized that one of the aims of codification of Majalla is to satisfy the need for intra-school preference. The function and content of Majallaʼs necessary reasons, (asbāb al-mūjiba) was analyzed in terms of intra-school preference. The interventions on the preferences of the Majalla Commission are also emphasized. The Majalla is a text of the intra-school preference. The analysis of its content in relation to intra-school preference is very important. Therefore, in order to reveal what kind of method is used in intra-school preferences and to determine different aspects of intra-school preference in the Majalla, the chapter about ‘sale’ (Kitāb al-Buyūʿ) of the Majalla are examined.Summary: The intra-school controversies in Hanafī School, which is quite important in terms of freedom of ijtihād (independent legal judgment) and legal wealth, possible to threaten legal safety and stability. These controversies also make difficult for judges to reach a judgment or fatwa in controversial affairs. For this reason, determination of the rājiḥ (preferred opinion) in controversial issues in the school, is a need that must be eliminated.The intra-school preference can be described as "to determine the superior, preponderant of different opinion or narrations about a specific issue in the school". In the historical process different types of literature such as mukhtaṣar and fatwa books, and different applications such as asaḥḥ-ı aqvāl and maʻrūzāt, emerged to meet this need. One of the applications aimed to meet this need is the codifications in the last period of the Ottoman State.The relationship between the Majalla al-Ahkam al-Adliyyah, which is the first example of codification based on fiqh (Islamic jurisprudence), and the intra-school preference; and in this context, while preparing the Majalla how a method was followed in the intra-school preference; at what rate be obeyed the rājiḥ (preferred) opinion; articles contrary to the rājiḥ (preferred) opinion in Majalla and their reasons; whether legal arrangements have been made in all controversial issues; at what rate be met the need of determination of rājiḥ (preferred) opinion are the issues that need to be examined.One of the main reasons for the need for a law text such as Majalla al-Ahkam al-Adliyyah is the multitude of the intra-school controversies in Hanafī School. Therefore, the goal of Majalla is to prepare a code that contains rājiḥ opinion.When Majallaʼs necessary reasons, i.e. asbāb al-mūjiba, are examined in terms of the intra-school preference, it is seen that there are two basic functions of necessary reasons. The first of them is, emphasizing that the code is prepared substantially in accordance with the râjih opinion in the school. In fact, that this issue in the asbāb al-mūjiba of the first ten books of Majalla is expressly stated. The other function of the asbāb al-mūjiba is to justify that why rājiḥ opinion are not be confirmed in some article. In the necessary reasons it is stated that twelve articles are prepared in the direction of unrâcih (unpreferable) opinion. Considering that Majalla is formed of 1851 article, it will be better understood that how the rājiḥ opinions are effective in Majalla's content. Essentially, the conditions of the period also make it necessary. The preference of the non-preferred opinion of Züfer (d. 158/775) in 692nd article of Kitāb al-Ḥavala, caused the reaction of some circles mainly Şeyhülislam Hasan Fehmi Efendi (d.1298/1881) and for this reason Ahmet Cevdet Pasa (d.1895) was dismissed from the ministry of Divan al-Ahkâm al-Adliyyah and the chairman of the Majalla Commission.When the asbāb al-mūjibas of contrary articles to rājiḥ opinions are examined, it is seen that maṣlaḥa and customs are determinative in these preferences. It is also seen that the preferences of some jurists are also mentioned as a reason of preference. The most widespread preference’s reason in Hanafī sources is in congruity with the texts. On the contrary, it is noteworthy that, besides the interdiction of extravagant (safih), it is not operated as a preference’s reason in Majalla.Some preferences of the Majalla Commission were intervened by other institutions. The chapters prepared by the commission were examined both by Majlis-i Wukalā and Mashihat, and these chapters were subject to some revisions at this time. Here, two articles prepared on the basis of the non-preferred opinion were intervened by Majlis-i Wukalā. The first of these is 216th article that written in the direction of opinion of Mashāyikh Balkh, which argues that it is permissible to sell separately ḥaqq al-murūr (the right of passage) and ḥaqq al-shirb (water right), the second is the 611th article which regulates the liability to damage of ajīr al-mushtarak (joint salaried employee).When the content of Kitāb al-Buyū, the first and the most voluminous book of Majalla, is examined in terms of the intra-school preference, it is seen that the rājiḥ opinions in the school are generally taken as basis. It is stated that in the asbāb al-mūjiba of the Kitāb al-Buyūʿ the four issues are prepared basing on the non-preferred opinion and these preferences are justified with custom and maṣlaḥa. However, the contrary articles to the rājiḥ opinion in the Kitāb al-Buyūʿ are not limited to these. According to our research, in addition to these, three articles were prepared with the preference of non-preferred opinion. These are the 118th article regarding that the bayʻ bi-l-wafā is permissible in chattels, 165th article on the definition of al-ghabn al-faḥiş (lesion), and the 309th article concerning the provision of the khiyār al-sharṭ (right of cancellation). These three articles show that the regulations contrary to the rājiḥ opinion in Majalla are not just those explained in the asbāb al-mūjiba and this situation is contrary to the method that is followed when preparing the Majalla.In some controversial issues in the Hanafi School, authorized jurists to preference (asḥāb al-tarjīh) disagreed over which opinion is rājiḥ. It wasn’t explained that how a method would be followed in Majalla when the legal arrangements were made in these matters. When these issues are examined, it can be said that the preferences of the majority, the providing of convenience and the preference by some jurists are effective.Preferences in Majalla have not been occurred only among the sharʻī (related to Islamic Law) provisions. In addition, the definitions and the inscription in the definitions are also the subject of preference. In this context, the preferences related to the definition of the sales contract, the suspended contract (al-ʻaqd al-maqqūf) and the al-ghabn al-faḥiş in Kitāb al-Buyūʿ can be mentioned as an example.Some controversial issues in the Hanafi School are not regulated in Majalla. When considering the multiplicity of controversial issues and therefore the difficulty of making legal arrangements to cover all of them, this situation is natural. Moreover, some of these issues may not have been regulated in Majalla because they are not frequent and necessary. However, it is not possible to explain all the controversial issues that have not been regulated for these reasons. Because some of the controversial issues that have not been legislated are basic, relatively important issues and they are included in the mukhtaṣars. This indicates that when preparing the Majalla, instead of making preference on some controversial issues, the method of non-regulation of these matters is adopted. It can be said that this method is applied as a way of creating law text which is clear of controversy. Thus, the determining of the rājiḥ opinion in these matters has been left to the judges. This situation is not suitable to meet the need of determining the rājiḥ opinion, which is the goal of Majalla. But it is the result of the difficulty of making a law that encompasses all legal issues. (shrink)

Mezheplerin teşekkül etmeye başladığı ilk dönemlerden itibaren istihsanın bir istidlal yöntemi olup olmadığı tartışılagelmiştir. Bu tartışmaların temelinde kavramsallaşma sürecini henüz tamamlamamış olan istihsan teriminin çağrıştırdığı keyfiliğin/sübjektivitenin etkisi çok fazladır. Bu yüzden istihsanı bir yöntem olarak benimseyenler, ağır ithamlara maruz kalmışlardır. İstihsanı benimseyenlerin başında Hanefî hukukçular gelmektedir. Öyle ki istihsan yöntemi Hanefî mezhebiyle anılır hale gelmiştir. Bununla birlikte mezhebin önde gelen temsilcilerinden biri olan ve kıyas metodunu kullanmasıyla ön plana çıkan Züfer b. Hüzeyl’in istihsana yaklaşımıyla ilgili iki farklı yaklaşım tespitedilmiştir. Yaptığımız (...) araştırma ve inceleme neticesinde her iki tespitinde isabetli olmadığını; Züfer b. Hüzeyl’inkıyas yapmadaki becerisinin yanı sıra istihsana müracaatta sonuna kadar kıyas taraftarı olduğunu; ancak kıyasın meselelere çözüm üretmede yetersiz kaldığı ya da doğru sonuç vermediği durumlarda ise ızdırârın da bir gereği olarak meseleyi hükümsüz bırakmama adına istihsana müracaat ettiği görülmektedir. Sonuç olarak Züfer b. Hüzeyl’in genel hatlarıyla Hanefî usulüne bağlı kalmakla birlikte istihsanı bir istidlâl yöntemi olarak kullanma hususunda çerçeveyi oldukça daralttığını; kıyasa başvurma konusunda ise sınırları mümkün olduğunca geniş tuttuğunu söylemek mümkündür. İctihad hürriyeti ve hukûkî zenginlik açısından oldukça önemli olan Hanefi mezhebindeki mezhep içi ihtilaflar, hukûkî istikrar ve emniyeti tehdit etme potansiyeli taşımakta ve ayrıca ihtilaflı meselelerde hüküm veya fetva verecek fakihlerin işini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle mezhep içerisindeki ihtilaflı meselelerde râcih görüşü tespit etmek, diğer bir ifadeyle mezhep içi tercih, zorunlu bir ihtiyaçtır. Mezhep içi tercih, “muayyen bir mesele ile ilgili mezhepteki muhtelif kavil veya rivayetlerden daha ağır basanı, üstün olanı belirlemek” şeklinde tarif edilebilir. Tarihi süreçte bu ihtiyacı karşılamak için muhtasar ve fetva kitapları gibi farklı telif türleri; esahh-ı akvâl ve maʻrûzât gibi farklı uygulamalar ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyacı gidermeyi hedefleyen uygulamalardan biri de Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki kanunlaştırmalardır. Fıkha dayalı kanunlaştırmanın ilk örneği olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye ile mezhep içi tercih arasındaki ilişki ve bu bağlamda Mecelle hazırlanırken, mezhep içi tercihte nasıl bir usûl izlendiği; râcih görüşe ne oranda uyulduğu; Mecelleʼde yer alan râcih görüşe aykırı kanun maddeleri ve bunların gerekçeleri; ihtilaflı bütün konularda düzenleneme yapılıp yapılmadığı ve râcih görüşleri belirleme ihtiyacının ne kadar giderildiği, incelenmesi gereken konulardır. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye gibi bir kanun metnine ihtiyaç duyulmasının temel nedenlerinden birisi, Hanefî mezhebinde mezhep içi ihtilafların çokluğudur. Buna bağlı olarak Mecelleʼnin hedefi râcih görüşler içeren oluşan bir kanun hazırlamaktır. Mecelle’nin esbâb-ı mûcibeleri mezhep içi tercih açısından incelendiğinde, esbâb-ı mûcibelerin iki temel işlevi olduğu görülür. Bunlardan ilki, kanunun büyük oranda mezhepteki râcih görüşlere uygun olarak hazırlandığını vurgulamaktır. Öyle ki, Mecelle’nin ilk on kitabının esbâb-ı mûcibelerinde bu husus mutlaka ifade edilmektedir. Esbâb-ı mûcibelerin diğer işlevi ise niçin bazı maddelerde râcih görüşe riayet edilmediğini gerekçelendirmektir. Esbâb-ı mûcibelerde on iki maddenin râcih olmayan görüş doğrultusunda hazırlandığı belirtilmektedir. Mecelleʼnin 1851 maddeden oluştuğu göz önünde tutulduğunda Mecelleʼnin muhtevasında râcih görüşlerin ne kadar etkili olduğu daha iyi anlaşılacaktır. Esasen devrin özelliği de bunu zorunlu kılmaktadır. Zira Kitâbüʼl-Havâlenin 692. maddesinde Züferʼin râcih olmayan görüşünün tercih edilmesi, başta Şeyhülislam Hasan Fehmi Efendi olmak üzere bazı çevrelerin tepkisine neden olmuş ve bu sebeple Ahmet Cevdet Paşa Divân-ı Ahkâm-ı Adliyye nâzırlığından ve Mecelle Komisyonu başkanlığından azledilmiştir. Râcih görüşe aykırı maddelerin esbâb-ı mûcibeleri incelendiğinde, bu yöndeki tercihlerde maslahat ve örfün belirleyici olduğu görülmektedir. Ayrıca bazı fakihlerin tercihlerinin de bir tercih sebebi olarak zikredildiği görülmektedir. Hanefi kaynaklarda en sık karşılaşılan tercih sebebi naslara uygunluktur. Buna karşın Mecelleʼde sefîhin hacri konusu dışında, naslara uygunluğun bir tercih sebebi olarak işletilmemesi dikkat çekicidir. Mecelle Komisyonunun bazı tercihlerine diğer kurumlarca müdahale edilmiştir. Komisyonca hazırlanan kitaplar hem Meclis-i Vükelâ hem de Meşîhat tarafından incelenmiş ve bu esnada bazı tashihlere konu olmuştur. İşte râcih olmayan görüş esas alınarak hazırlanan iki maddeye Meclis-i Vükelâ tarafından müdahale edilmiştir. Bunların birincisi hakk-ı mürur ve hakk-ı şirbin müstakil olarak satımının cevazını savunan Belh Meşâyihinin görüşü doğrultusunda yazılan 216. madde, ikincisi ise ecîr-i müşterekin tazmin sorumluluğunu düzenleyen 611. maddedir. Mecelle’nin ilk ve en hacimli kitabı olan Kitâbüʼl-Büyûʻun muhtevası mezhep içi tercih açısından incelendiğinde, ihtilaflı konularda genelde mezhepteki râcih görüşün esas alındığı görülmektedir. Kitâbüʼl-Büyûʻun esbâb-ı mûcibesinde, dört meselenin râcih olmayan görüş esas alınarak hazırlandığı ifade edilmekte ve bu tercihler örf ve maslahatla gerekçelendirilmektedir. Ancak Kitâbüʼl-Büyûʻdaki râcih görüşe aykırı maddeler bunlarla sınırlı değildir. Bizim araştırmamıza göre bunlara ilaveten üç madde daha râcih olmayan görüş tercih edilerek hazırlanmıştır. Bunlar beyʻ biʼl-vefânın menkullerde cevazına dair 118. madde, gabn-i fâhişin tanımı hakkındaki 165. madde ve şart muhayyerliğinin hükmü ile ilgili 309. maddedir. Bu üç madde, Mecelleʼdeki râcih görüşe aykırı düzenlemelerin sadece esbâb-ı mûcibelerde açıklananlardan ibaret olmadığını göstermektedir ve bu durum Mecelle hazırlanırken izlenen usûle aykırıdır. Hanefi mezhebindeki bazı ihtilaflı meselelerde hangi görüşün râcih olduğu konusunda tercih ehli fakihler ihtilaf etmişlerdir. Bu meselelerde Mecelleʼde düzenleme yapılırken nasıl bir yol izlendiği açıklanmamıştır. Bu meseleler incelendiğinde çoğunluk tarafından tercih edilme, kolaylığı temin etme ve bazı fakihler tarafından tercih edilme gibi hususların etkili olduğu söylenebilir. Mecelleʼdeki tercihler sadece şerʻî hükümler arasında gerçekleşmemiştir. Buna ilaveten tanımlar ve tanımlarda yer alan kayıtlar da tercihe konu olmuştur. Bu kapsamda Kitâbüʼl-Büyûʻdaki beyʻ akdi, mevkûf akid ve gabn-i fâhişin tanımına ilişkin tercihler örnek olarak zikredilebilir. Hanefi mezhebin içerisindeki ihtilaflı bazı meseleler Mecelleʼde düzenlenmemiştir. İhtilaflı meselelerin çokluğu ve dolayısıyla bütün bunları kapsayan bir kanun hazırlamanın zorluğu dikkate alındığında bu durum doğaldır. Ayrıca bu meselelerden bazıları sık gerçekleşmediği ve lüzumlu görülmediği için Mecelleʼde düzenlenmemiş olabilir. Ancak düzenleme yapılmayan ihtilaflı meselelerin tamamını bu sebeplerle izah etmek mümkün değildir. Zira yasal düzenleme yapılmayan ihtilaflı meselelerin bazıları temel, görece önemli meselelerdir ve muhtasarlarda yer almaktadır. Bu durum Mecelle hazırlanırken, ihtilaflı bazı meselelerde tercih yapmak yerine bu meselelere ilişkin düzenleme yapmama metodunun benimsendiğini göstermektedir. İhtilaftan ârî bir kanun metni oluşturmanın bir yolu olarak da bu usûlün benimsendiği söylenebilir. Böylece bu meselelerde râcih görüşü tespit etme işi hâkimlere bırakılmıştır. Bu durum Mecelleʼnin hedefi olan râcih görüşleri tespit etme ihtiyacını gidermeye uygunluk arz etmemektedir. Ancak bu durum bütün meseleleri kuşatan bir kanun yapmanın güçlüğünün bir sonucudur. (shrink)